Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne

Nazwa zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (określanego także jako OCD, obsessive-compulsive disorder) wywodzi się z charakterystyki jego przebiegu.

Obsesje, czyli myśli natrętne, to niechciane, nawracające myśli. Ich treść dotyczy różnych, nierzadko wstydliwych obszarów w skali od irytujących lub przerażających do odpychających. Jednocześnie myśli te mogą być niezgodne z systemem wartości osoby w chorobie, wywołując wątpliwości. Osoby doświadczające takich myśli często pragną zredukować związany z nimi lęk.

Kompulsje, czyli czynności natrętne, pojawiają się w efekcie intruzywnych myśli. Przybierają sekwencje nawracających zachowań sprawdzających, które muszą być sztywno przestrzegane.¹ Czynności takie mogą także występować w formie myśli „zabezpieczających” osobę przed napięciem i niepokojem wywołanym myślami natrętnymi.

Błędne koło lęku

Osoby chorujące na OCD cierpią i przeżywają skrajnie silny lęk. Charakterystycznymi cechami OCD są niepokój, ciągłe poczucie wątpliwości i powtarzające się czynności. By zrozumieć, z czym mierzą się pacjenci, warto przyjrzeć się błędnemu kołu tego zaburzenia:²

Niemożność przerwania bądź wstrzymania się od zachowań natrętnych wynika z potrzeby obniżenia silnego dyskomfortu psychicznego. Kluczowym czynnikiem jest wyzwalacz w postaci myśli natrętnej, trudnej do dyskusji w rozmowie z osobą cierpiącą na OCD. Jednocześnie istotnym jest, by podkreślić, że nie wynika to ze złej woli pacjenta. Choroba ta jest uwarunkowana genetycznie³ i często swój przebieg ujawnia w momencie stresujących czy kryzysowych wydarzeń życiowych. Dzieci, u których OCD rozwija się przed okresem dojrzewania, to z reguły chłopcy. Tiki motoryczne są u nich czymś powszechnym, podobnie jak zespół Tourette’a. Początki OCD u osób dorosłych zwykle pojawiają się częściej u kobiet niż u mężczyzn.⁴

Różne objawy OCD

Zazwyczaj zachowania są powiązane logicznie z myślami osoby cierpiącej na OCD. Odczuwając silną potrzebę poradzenia sobie z myślami, które bezwolnie się pojawiają, a w niektórych przypadkach skrajnie zaprzeczają systemowi wartości osoby cierpiącej na OCD, tworzą się sposoby radzenia sobie z lękiem w postaci kompulsji, czyli wspomnianych wyżej czynności natrętnych. Niektóre osoby chorujące na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne odbywają także rytuały związane z pomijaniem niektórych słów, liczb, zwotów, czy liter w konsekwencji doświadczania natrętnych myśli. W zaawansowanym stadium choroby często przyczyniają się one do upośledzenia funkcjonowania społecznego oraz znacząco wpływają na dysfunkcję w obszarze życia domowego.

Aktualnie wyodrębnia się kilka rodzajów zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, na przykład:

• OCD związane z zakażeniem. Czynności higieniczne (takie jak dokładne, nadmierne sprzątanie blatu w kuchni, mycie rąk lub całego ciała) mogą występować po myślach związanych z zanieczyszczeniem, zarazkami czy czystością.
• OCD związane z odpowiedzialnością/sprawdzaniem. Zachowania związane ze sprawdzaniem zamkniętych drzwi, okien, zamków, czy też wyłączeniem kuchenki, sprzętów domowych lub żywności pod kątem przydatności do spożycia, mogą być następstwem myśli dotyczących bezpieczeństwa lub ochrony.
• OCD związane z symetrią, organizacją, czy perfekcjonizmem. Powtarzanie czynności wykonanej po jednej stronie ponownie po drugiej stronie, powtarzanie czegoś, aż dana osoba poczuje, że jest „w sam raz”, czy też sprawdzanie, czy rzeczy wyglądają tak, jak powinny, mogą pojawiać się po myślach dotyczących poczucia, że dany przedmiot nie pasuje w konkretnym miejscu, bądź po myślach dotyczących tego, że dany obiekt nie jest w symetrii wobec innego.
• OCD związane z wyrządzaniem krzywdy. Osoby chorujące doświadczają myśli nacechowanych obawą przed nagłą utratą panowania nad sobą, co skutkowałoby przemocą czy atakiem na inną osobę lub siebie. Próbując radzić sobie z lękiem, który towarzyszy takim myślom, mogą m.in. poddawać się przymusowi upewniania się, czy też zapewniania innych osób, że nie zrobiłyby tego.
• OCD związane z seksualnością (myślami dotyczącymi orientacji seksualnej, pedofilii, czy niemoralności). Pacjenci obawiają się i podważają swoje rzeczywiste preferencje seksualne, poddając analizie własne zachowania i myśli, jednocześnie nie dążąc do realizacji tych myśli lub wyobrażeń pragnień. W efekcie natrętnych myśli, pacjenci kompulsyjnie analizują stosowność swoich myśli, unikają placów zabaw, czy osób nieheteronormatywnych albo nadmiernie upewniają się w swoich rzeczywistych preferencjach.
• OCD na tle związków. W przypadku obsesyjnych myśli na tle związku romantycznego (ROCD), osoba chorująca na OCD może czuć przymus wyznawania swoich wątpliwości dotyczących związku, sprawdzanie w myślach emocji łączących się ze związkiem, czy analizowanie w myślach wszystkiego, co odnosi się do związku tej osoby
• OCD na tle religijnym. Osoby mogą doświadczać myśli natrętnych związanych z wątpliwościami  wobec własnych interpretacji świętych ksiąg, niedostatecznego wywiązywania się z zasad religii, czy też niestosownych myśli wobec świętych, duchownych bądź istoty boskiej. By redukować napięcie, pacjenci mogą poddawać się sztywnym i rytualnym modlitwom, przesadnej praktyce religijnej, czy szukaniu zapewnień w związku z założeniami religijnymi.
• OCD związane z nadmierną świadomością procesów zachodzących w ciele, niezależnie od woli pacjenta, jak np. oddychanie, mruganie, przełykanie, czy dzwonienie w uszach. W reakcji na myśli skierowane na te procesy, pacjenci m.in. szukają zapewnienia u innych, że nie jest to oznaka poważnej choroby, czy też unikają sytuacji, które mogą wywołać myśli natrętne.

Uzyskać pomoc

Trudności pacjentów mogą zostać zdiagnozowane zarówno jako zaburzenie, jak i zachowania obsesyjno-kompulsyjne, w zależności od częstotliwości występowania objawów, a co za tym idzie, w zależności od kryteriów diagnostycznych.

Ważnym jest, by w trakcie leczenia zwrócić szczególną uwagę na brak pogłębiania analizy dotyczącej przyczyny doświadczanych w OCD myśli i uczuć, a postawienie nacisku na terapię skupioną na ekspozycji z zapobieganiem reakcji (ERP). Najczęstszym zalecanym typem psychoterapii przy zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym jest psychologiczna terapia poznawczo-behawioralna. W połączeniu z farmakoterapią, czyli przyjmowaniem leków, są to jedne z ważniejszych aspektów leczenia OCD. To, co najistotniejsze w kontekście pomocy w OCD, trafnie ujmują autorzy jednego z poradników dla pacjentów, dotyczącego tego zaburzenia:

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne to częsty problem natury zdrowia psychicznego, dlatego nie ma sensu traktować ich – i ciebie – jako czegoś dziwnego i nieznanego. Ponadto traktowanie OCD jako wady charakteru, a nie problemu zdrowotnego, którym w istocie jest, może utrudnić leczenie. Dlatego częścią klinicznego podejścia do zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest rozmawianie o nich, jakby były – przyjmując uważne podejście – po prostu zaburzeniami.⁵

1. „Badanie stanu psychicznego. Rozpoznania według ICD-11” P. Gałecki
2. Opracowanie własne diagramu na podstawie „Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Rozpoznawanie, etiologia,
   terapia poznawczo-behawioralna” A. Bryńska
3. „The erring brain: Error-related negativity as an endophenotype for OCD—A review and meta-analysis” A. Riesel
4. „Neuronauka w psychoterapeutycznym procesie zmiany” J. B. Arden
5. „Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Poradnik z ćwiczeniami opartymi na uważności i terapii poznawczobehawioralnej”. J. Hershfield, T. Corboy